سیاست انگلستان در انقراض قاجاریه و تشکیل سلسله پهلوی

موضوع این رساله "سیاست انگلستان در انقراض قاجاریه و تشکیل سلسله پهلوی" است . اهمیت این موضوع در تاریخ معاصر ایران اگر چه به ظاهر جای بحث ندارد ولی متاسفانه بطور اساسی و استنادی ریشه یابی نشده است . بررسی و شناخت تاریخ روابط ایران و انگلیس تنها راه حل نیست بلکه تعمق در مسائل جهانی، اروپایی و منطقه ای در این دوره بسیار مهم است . سیاست سنتی انگلستان در ایران که پس از دوره صفوی برای کسب منافع تجاری بوجود آمد راه نفوذ و رقابت قدرتهای برتر آن زمان (انگلیس ، فرانسه و روسیه) را در ایران باز کرد. پس از آن انگلستان در جهت تامین منافع استراتژیک ، حیاتی و اقتصادی خود در ایران با روسیه به رقابت پرداخت . این دوره که تا 1907 طول کشید، استقلال ایران در کشاکش دو رقیب ظاهرا حفظ شد. اما پس از انقلاب مشروطه در ایران نفوذ دو رقیب با هماهنگی تام، زمینه رقابت دو جانبه ای را فراهم کرد که در عمل به دو منطقه تحت نفوذ با اختیارات تمام درآمد. این وضع پس از اولتیماتوم روسیه در 1911 شدت گرفت و با شروع جنگ جهانی اول، حتی دولت مستقل ملی نیز کنار رفت . در 1917 مهمترین حادثه ای که منجر شد انگلستان یکه تاز رقابت شود، انقلاب بلشویکی روسیه بود که اثرات آن در صحنه بین المللی مشهود بود. خروج روسیه از جنگ جهانی و بدنبال آن خروج نیروهایش از شمال ایران از یک طرف ، اوضاع نابسامان داخلی و ملوک الطوایفی و هرج و مرج حاکمه بر ایران از طرف دیگر، انگلیسی ها را واداشت که سلطه خود را بر ایران که بیش از یک قرن در آرزویش بودند، تحقق بخشند. اما در این امر به برنامه ریزی طولانی مدت نیاز داشتند. علاوه بر این قدرت گیری کشورهایی مانند فرانسه و آمریکا و نیز تاسیس جامعه ملل محدودیتهایی را بوجود آورد بنابراین تنها راه چاه انگلستان تغییر شیوه سنتی سیاستش بود. تاکید بر تمرکزگرایی قدرت در دست حکومت مرکزی، مقابله با ایدوئولوژی جدید انقلابی بلشویسم و تحکیم سلطه بر حفظ منافع حیاتی و کاهش هزینه های نظامی از جمله عواملی بودند که انگلستان را مصمم کرد سیاست جدیدی را در پیش گیرد که با وجود شبکه اطلاعاتی و جاسوسی قوی برای شناخت مهره اصلی، چندان مشکل نبود. اسناد تازه یاب داخلی وجود این شبکه را تایید می کند. این شبکه که فعالیتش در از 1917 با مسوولیت اردشیرجی ریپورتر در ایران آغاز کرد در طول مدت عملیات پنهان شبکه، از افراد دیگری همچون حبیب الله هویدا (عین الملک ، میرزاکریم خان رشتی، حبیب الله رشیدیان و محمدعلی فروغی استفاده کرد. این روند پس از کودتای 1921/1299 و به سلطنت رسیدن رضاخان (1925/1304) تا شهریور 1941/1320 نیز ادامه یافت . در طول مدت سلطنت رضاشاه این شبکه فعالیت خودش را برای حفظ سلطه انگلستان بر ایران قطع نکرد و پس از آن نیز با ورود مهره ها و شبکه های جدید تا سقوط دیکتاتوری پهلوی دوام یافت .